حاشیه شهرهای بزرگ به خصوص کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان، اهواز، کرج، زاهدان و … سال‌هاست که محل زندگی فقیرترین و محرومترین اقشار جامعه هستند. مردمانی که به علت نبود شغل مناسب در روستاها و توسعه اقتصاد شهری، مهاجرت به شهر را انتخاب کرده‌اند اما توان مالی سکونت در شهر را ندارند و ناگزیر در مناطقی ساکن می‌شوند که جزو حریم شهر نیست و از حداقل امکانات زندگی محروم است.
حاشیه شهرها در طول سال‌های گذشته مدام بزرگتر شده‌اند تا جایی که امروز حدود ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ایران یعنی حدود یک هشتم جمعیت کشور را در خود جای داده‌اند، مناطقی که اغلب فاقد اولیه‌ترین امکانات زندگی مثل آب و برق و گاز و تلفن و خدمات شهری و آموزشی هستند.
نبود امکانات زندگی و نظارت دستگاه‌های مسئول، اغلب ساکنان این مناطق را که معمولا درآمد کافی برای زندگی ندارند، به سمت تکدی‌گری، اقدامات خلاف قانون مانند قاچاق، خرید و فروش مواد و همکاری با باندهای خلاف سوق داده است و حجم بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی در این مناطق نسبت به مناطق روستایی و شهری بسیار بالاتر است.
این مسئله، حاصل بی‌توجهی به محرومترین اقشار جامعه در سال‌های گذشته است که اکنون به صورت آسیب‌های اجتماعی و بیماری و معلولیت خودنمایی می‌کند.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در سال ۱۳۵۶ حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور روستایی و ۳۰درصد شهری بودند و امروز در سال ۱۳۹۵ این نسبت برعکس شده است اما مسئله مهمتر افزایش جمعیت حاشیه نشین است، در حالی که در حدود ۴۰ سال گذشته جمعیت شهرهای ایران حدود ۵ برابر شده است، جمعیت حاشیه نشین‌های ایران حدود ۲۲ برابر افزایش یافته است و هم اکنون حدود ۷۰۰ سکونتگاه غیر رسمی در ایران محل زیست حاشیه نشینان است.
فقر، بیکاری،اعتیاد، تعارض‌های فرهنگی،بزهکاری، افسردگی و اختلالات روانی، خشونت‌های خانوادگی، نزاع و درگیری، فقدان حمایت قومی و خانوادگی، نبود امکانات آموزشی و نرخ بالای بی‌سوادی، پدیده کودکان کار، بالاتر بودن نرخ بیماری‌های واگیر و غیر واگیر به خصوص معلولیت‌ها از جمله مشکلات و آسیب‌هایی است که مردم این مناطق گرفتار آن هستند.
در چنین شرایطی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اولین دستگاهی بود که برای اولین بار و در دولت یازدهم به فکر این قشر محروم افتاد. خدمات سلامت برای اولین بار به این سکونتگاه‌های غیر رسمی وارد شد و برای رسیدگی به بهداشت و درمان این گروه فراموش شده، پایگاه‌های سلامت و مراکز جامع خدمات سلامت دایر شدند و حاشیه نشینان از خدمات بهداشتی بهره مند شدند .
دولت یازدهم با اجرای طرح تحول سلامت که طی آن ۲۰ هزار خانه روستایی نوسازی و تجهیز شدند و همزمان با شروع ارائه خدمات فعال بهداشتی در مراکز شهری؛ برای اولین بار، خدمات رسانی به حاشیه نشینان را نیز آغاز کرد.
در این برنامه ملی، وزارت بهداشت در فاز دوم طرح تحول سلامت که فاز تحول بهداشتی است، مراقبان سلامت را در حاشیه شهرها به کار گرفت، به طوری که به ازای هر ۲۵۰۰ نفر یک مراقب سلامت، مسئول سلامت مردم این مناطق شدند، علاوه بر آن حدود ۲۸۰۰ پایگاه سلامت و ۸۰۰ مرکز جامع سلامت در این مناطق دایر شد.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، در این برنامه برای هر ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفر ساکن حاشیه شهرها یک پایگاه سلامت و برای هر ۲۵ تا ۵۰ هزار نفر یک مرکز جامع سلامت راه‌اندازی شده است.
در مراکز جامع سلامت پزشک، کارشناس تغذیه، کارشناس سلامت روان و کارشناس بهداشت محیط و خانواده حضور دارند و خدمات سلامت مادر و کودک، افزایش مراقبت و غربالگری بیماری‌های غیر واگیر، مشاوره بهداشت روان، آموزش تغذیه سالم، پیشگیری و کنترل اعتیاد، آموزس پیشگیری از خشونت، خدمات ویژه زنان آسیب دیده، و کنترل آسیبهای اجتماعی از جمله خدمات این مراکز است که برای اولین بار در مناطق حاشیه نشین ارائه می‌شود.
استان‌های تهران، البرز، اصفهان، کرمان، کرمانشاه، یزد، هرمزگان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، خوزستان، زنجان، کردستان، کهگیلویه و بویر احمد، همدان، قزوین، اصفهان و قم، استان هایی هستند که بیشترین حاشیه نشین را دارند و در حاشیه شهرهای بزرگ آن حجم انبوهی از حاشیه نشینان ساکن هستند، افرادی که برای اولین بار ارائه خدمات بهداشتی را در دولت یازدهم شاهد بودند.
ارائه خدمات اولیه بهداشتی و درمانی به حاشیه نشینان که محرومترین اقشار جامعه هستند، یکی از دستاوردهای طرح تحول سلامت است که در دولت یازدهم آغاز شده و مسیر توسعه خود را طی می‌کند و حتما با ادامه این مسیر و تامین اعتبارات بیشتر و نیز همکاری دستگاه‌های متولی دیگر توسعه می‌یابد.

پایان خبر – ش الف